Ιστορική Εξέλιξη του Wushu – μέρος 1ο
Π. Δερβέντης – Σ. Λασκαρίδης
Οι Κινέζικες Πολεμικές Τέχνες από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η τέχνη του πολέμου έχει τις ρίζες της στην προϊστορία και ακολουθεί την ανθρωπότητα σε όλες τις φάσεις της εξέλιξης και αλλαγής της μέχρι σήμερα. Αναπτύχθηκε με ποικίλους τρόπους σε όλους του λαούς και πολιτισμούς σε κάθε γεωγραφικό μήκος και πλάτος της γης. Οι αρχαιότεροι πολιτισμοί – Αιγυπτιακός, Κινέζικος και Ελληνικός – δεν θα μπορούσαν παρά να έχουν αναπτύξει σε μεγάλο βαθμό και την τέχνη του πολέμου. Βλέπετε η ιστορία έχει δείξει πως πόλεμος και πολιτισμός περπατάνε μαζί.
«Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί», είπε ο Ηράκλειτος, θέλοντας να τονίσει πως η σύγκρουση αποτελεί έναν από τους κυριότερους μοχλούς στην εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας, πως τα πάντα βρίσκονται σε μια διαρκή διαλεκτική κίνηση. Δυστυχώς όμως το τίμημα της σύγκρουσης φέρνει πόνο και συχνά αποδεικνύεται εξαιρετικά σκληρό. Η καλλιέργεια του σταριού θέλει να καίγονται τα υπολείμματα, καθώς αποτελούν καλό λίπασμα για την καινούρια σοδειά. Αλίμονο, οι καμένες πόλεις και τα κορμιά των ηττημένων ακολουθούν την ίδια τύχη και γίνονται το λίπασμα για το νέο που θα γεννηθεί. Από την άλλη, η αγάπη αποτελεί τον δεύτερο πόλο στην εξέλιξη του κόσμου. Γεννά τον άνθρωπο και του δίνει δύναμη να προχωρά. Μοιάζει με τις αχτίδες του ήλιου που πέφτουν στον ανθό του δέντρου, τον ζεσταίνουν και τον κάνουν να ανθίζει.
Το άρθρο που ακολουθεί είναι το πρώτο σε μια συνέχεια τεσσάρων άρθρων που δημοσιεύτηκαν στο «Μονοπάτι για τις Πολεμικές Τέχνες – τεύχη 64,65,66,67/2006». Μέσα από αυτά επιχειρήσαμε να σκιαγραφήσουμε τις σημαντικότερες στιγμές της μακραίωνης εξέλιξης του Wushu , προσπαθώντας να φωτίσουμε ερωτήματα όπως:
- Πώς απέδιδαν λεκτικά οι κινέζοι, στα διάφορα εξελικτικά του στάδια, αυτό που σήμερα αποκαλούμε Wushu ;
- Ποιές είναι οι εξελίξεις των όπλων που χρησιμοποίησαν οι κινέζοι στις μεταξύ τους συγκρούσεις ,ανάλογα με το υλικό κατασκευής τους, μέχρι την εμφάνιση της πυρίτιδας και του πρώτου πυροβόλου όπλου; Πότε εμφανίζεται το κάθε ένα από τα βασικά τουλάχιστον όπλα που φθάνουν ως τις μέρες μας;
- Πώς γεννιέται η άοπλη από την ένοπλη μάχη και πως αυτή εξελίσσεται μέχρι την μορφή των οργανωμένων συστημάτων Wushu ;
- Πώς δημιουργούνται τα διάφορα συστήματα άοπλης και ένοπλης μάχης και αρχίζουν να μεταβιβάζονται από γενεά σε γενεά;
- Πότε και πώς μπολιάστηκαν οι πολεμικές τέχνες των γειτονικών χωρών από τις κινέζικες πολεμικές τέχνες ;
- Πού έχει τις ρίζες του ο διαχωρισμός των συστημάτων σε εσωτερικά και εξωτερικά;
- Πώς ζευγαρώνουν οι βίαιες στρατιωτικές τεχνικές με την ηθική και την φιλοσοφία του Ταοϊσμού και του Βουδισμού και πώς προκύπτει ο θεραπευτικός χαρακτήρας του Wushu ;
- Ποιά είναι η προέλευση της επιδεικτικής μορφής του Wushu ;
E πειδή η ιστορία των κινέζικων πολεμικών τεχνών ταυτίζεται με την πολυτάραχη ιστορία της Κίνας, η επισκόπησή μας θα ακολουθήσει χρονολογικά την πορεία αυτή περνώντας σταδιακά από την αρχαιότητα και τις Κινέζικες δυναστείες στην Λαϊκή Δημοκρατία και το σήμερα.
ΟΡΙΣΜΟΣ – ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
Ένας ορισμός του Wu s hu είναι κατ’ανάγκην διττός .Προσδιορίζει κατ’αρχήν τις Κινέζικες πολεμικές τέχνες και μέσα από την ιστορική του εξέλιξη καταλήγει σήμερα στον χώρο της Φυσικής Αγωγής και των Αθλημάτων. Τα θεωρητικά του θεμέλια απλώνονται στον παραδοσιακό Κινέζικο πολιτισμό ενώ όσον αφορά στο περιεχόμενό του είναι ένα σύνολο συστημάτων από επιθετικές και αμυντικές κινήσεις τόσο με γυμνά χέρια όσο και με τα « κρύα » όπλα του . Η εξάσκηση του τέλος ακολουθεί τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις:
· Τις φόρμες ( Tao Lu Yun Dong ), δηλαδή αρμονικά σύνολα κινήσεων που κρύβουν μαχητικές τεχνικές στοχεύοντας άλλοτε στην ανάπτυξη της μαχητικής ικανότητας και άλλοτε απλώς στο θέαμα ,
· Τις μαχητικές τεχνικές ( Ge D ou Yun Dong ) που έχουν ως στόχο την καλλιέργεια της ικανότητος του αμύνεσθαι και του επιτίθεσθαι και
· Τις ιδιαίτερες δεξιότητες ( Gong Fa Yun Dong ) με σκοπό την ανάπτυξη όλων εκείνων των παραγόντων που συμβάλλουν στην βελτίωση και την διατήρηση της υγείας αλλά και στην αντοχή και την επιδεξιότητα στην μάχη .
Σύμφωνα με τον καθηγητή Cheng Chuanrui ,του τμήματος Wushu του αθλητικού πανεπιστημίου του Πεκίνου:
« Wushu είναι οι μαχητικές τέχνες και είναι ένας γενικός όρος για να περιγράψουμε διαφορετικές σειρές κινήσεων της γροθιάς αλλά και της χρήσης των όπλων. Το Wushu επίσης αναφέρεται σε ποικίλες τακτικές αναμέτρησης, που χρησιμοποιούνται στην ελεύθερη μάχη, είτε για αυτοάμυνα στον δρόμο, είτε στους αγώνες ,όπου χρησιμοποιούνται προστατευτικά και κανονισμοί ».
Σε ολόκληρη την Ιστορία ,οι Κινέζικες μαχητικές τέχνες με την εκάστοτε μορφή τους , αναφέρονται με 40 περίπου διαφορετικούς τρόπους όπως: Jiao Di , Ji Ji , Xiang Pu , Xiang Bo , Zheng Jiao , Ma Shuo Pu , Jiao Li , Quan Fa , San Shou …, Wu Yi , Wu Shu , Guo Shu , Gong Fu .
Ο όρος που χρησιμοποιήθηκε περισσότερο από όλους τους άλλους μέσα στους αιώνες της ιστορίας της Κίνας είναι ” Wu Yi ” και σημαίνει ακριβώς πολεμική τέχνη. Από το 1949 όμως και μετά, ο πλέον δημοφιλής όρος είναι ” Wushu ” που σημαίνει επίσης πολεμική τέχνη και περιλαμβάνει τόσο τα παραδοσιακά συστήματα μάχης όσο και τη σημερινή αγωνιστική του μορφή.
Ο όρος πρωτοεμφανίζεται σε κάποιο ποίημα της περιόδου των Νοτίων Δυναστειών ( Southern Dynasties 420 – 589 ) που περιγράφει στρατιωτικές τεχνικές .
Σήμερα, ο πλέον συνήθης όρος με τον οποίο αναφέρονται στη Δύση οι Κινέζικες πολεμικές τέχνες, είναι Kung Fu ( Gong Fu ) που σημαίνει
προσπάθεια – επιδεξιότητα και χρόνος .
Ο όρος είναι γενικός και στην Κίνα αποδίδεται στον κάθε έναν που αφιέρωσε μόχθο και χρόνο για να κατακτήσει και να τελειοποιήσει μια οποιαδήποτε τέχνη. Είναι κάτι σαν το μέτρο που μας δηλώνει το επίπεδο της ικανότητας σε κάποιο τομέα. Το Kung fu σου, για παράδειγμα, στη μουσική ή στη ζωγραφική. Στη Δύση, όμως, το περιεχόμενο του όρου περιορίσθηκε στον προσδιορισμό των Κινέζικων μαχητικών τεχνών κυρίως μέσω των συναφών κιν/κών ταινιών της δεκαετίας του ’60 και του ’70 .
1. Η ΠΡΟΔΥΝΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ : 1.700.000 π.Χ. – 2.100 π.Χ.
( Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ WUSHU ΣΤΗΝ ΜΑΚΡΙΝΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ )
Σύμφωνα με τους θρύλους που καταγράφονται στους αρχαίους και στους πρώιμους κλασσικούς χρόνους καθώς και με τα σύγχρονα αρχαιολογικά ευρήματα σε ολόκληρη την περιοχή της Κίνας , το Wushu πρωτοεμφανίζεται στις πρωτόγονες κοινωνίες , από το ξύπνημα του ανθρώπινου είδους στην Κίνα, 1.700.000 χρόνια π.Χ. έως τον 21 ο αιώνα π.Χ. που αρχίζει η περίοδος των δυναστειών .
Απ’ότι φαίνεται , η ένοπλη μάχη προηγείται της άοπλης. Ένα κλαδί δέντρου μετατρέπεται σε κοντάρι. Με βάση το κοντάρι ( gun ), αναπτύσσονται όλα τα υπόλοιπα όπλα « για αυτό και καλείται ο πατέρας όλων των όπλων ».
Ο άνθρωπος στην Κίνα, μέχρι και το τέλος της Λίθινης εποχής, χρησιμοποιεί πέτρινα και κοκάλινα όπλα , για να κυνηγήσει, να αμυνθεί εναντίον των θηρίων που τον απειλούν και να πολεμήσει εναντίον των εχθρικών προς την φυλή του φυλών. Έτσι σε διάφορες επαρχίες της Κίνας, οι αρχαιολόγοι ανακαλύπτουν
Πέτρινα μαχαίρια κοκάλινα ακόντια και
Πέτρινα τσεκούρια καθώς και κοκάλινες αιχμές βελών
Πέτρινες αιχμές βελών
που χρονολογούνται από την μακρινή αρχαιότητα μέχρι το 4.000 π.Χ. Την περίοδο του Κίτρινου Αυτοκράτορα: 2.700 με 2.600 π.Χ. εμφανίζονται τόξα και βέλη καθώς και τα πρώτα μεταλλικά όπλα.
O ι χρόνοι των αυτοκρατόρων Yan και Huang αντιστοιχούν στην Νεολιθική Περίοδο. Ο αυτοκράτορας Huang ή « Κίτρινος Αυτοκράτορας » καθώς και ο αντίπαλος του αυτοκράτορας Yan ,αναγνωρίζονται από τους κινέζους ως οι πρώτοι πρόγονοι των κινέζικων εθνοτήτων. Ο Huang είναι ο πρώτος αυτοκράτορας που ηγήθηκε της Ένωσης των Φυλών επικρατώντας του Yan .
Ο Chi You απόγονος του Yan που επιτέθηκε στον Huang επινόησε πέντε διαφορετικά είδη μεταλλικών όπλων: ένα όπλο με γάντζο, ένα δόρυ με πέλεκυ, την τυπική λόγχη και δυο άλλα είδη λόγχης . Έτσι θα πρέπει να συμπεράνουμε πως τα μακριά μεταλλικά όπλα, προηγούνται των κοντών καθώς και πως η λόγχη είναι το πρώτο από τα γνωστά μας όπλα που εμφανίζεται στο πεδίο της μάχης την περίοδο αυτή, γύρω δηλαδή στον 26 ο π.Χ. αιώνα. Οι μετέπειτα γενεές αποκαλούσαν τον Chi You « Κύριο του Πολέμου » αλλά ηττήθηκε και σκοτώθηκε από τον Κίτρινο Αυτοκράτορα. Στον Chi You αποδίδεται επίσης η επινόηση ενός παιχνιδιού στο οποίο οι στρατιώτες του μάχονταν μεταξύ τους φορώντας κέρατα βοδιού στο κεφάλι. Αυτή ήταν η προέλευση του Jiao Di (πρώιμο είδος πάλης). Οι Yao ( απόγονος του Huang ) και Shun ηγήθηκαν αργότερα ( 24 ος με 23 ο π.Χ. αιώνα ) της Ένωσης των Φυλών και αναφέρονται ως « Βασιλείς Δημιουργοί », παραδείγματα ενσάρκωσης της αρετής σύμφωνα με τον Meng Tzu ? είναι όλοι θρυλικές φυσιογνωμίες και όχι αποδεδειγμένα ιστορικά πρόσωπα.
2. ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ XIA , SHANG KAI ZHOU : 2.100 π.Χ. – 221π.Χ.
( Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ WU SHU )
Γύρω στον 21 ο π.Χ. αιώνα εμφανίζεται η Δυναστεία Xia , ιδρύοντας το πρώτο δουλοκτητικό κράτος στην Κίνα. Αυτό σηματοδοτεί το τέλος της πρωτόγονης κοινωνίας. Το Wushu διατρέχοντας τις Δυναστείες Xia , Shang και Zhou εξελίσσεται κι αυτό, απομακρυνόμενο από την πρωτόγονη μορφή του .Τα κυριότερα χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου είναι :
· Η εμφάνιση και εξέλιξη μπρούτζινων όπλων τα οποία από το 500 π.Χ. γίνονται χαλύβδινα και γύρω στο 300 π.Χ. σιδερένια .
· Η εμφάνιση, εξέλιξη και εκτεταμένη χρήση του σπαθιού. Το μπρούτζινο Dao εμφανίζεται μεταξύ 16 ου π. Χ. και 12 ου π. Χ. αιώνα κατά την διάρκεια της Δυναστείας Shang ,ενώ το μπρούτζινο Jian εμφανίζεται γύρω στον 11 ο π. Χ. αιώνα στην αρχή της Δυτικής Δυναστείας των Zhou .
· Το Wu s hu δεν ασκείται μόνο από τα εμπόλεμα στρατεύματα αλλά διαδίδεται και με διάφορες μορφές στον λαό.
· Κάνει την εμφάνιση του ο ψυχαγωγικός – θεαματικός χαρακτήρας του Wu s hu .
· Εμφανίζονται οι πρώτες θεωρίες τόσο για ένοπλη ( και κυρίως για την ξιφομαχία ) όσο και για άοπλη μάχη. Αναπτύσσονται ακόμη χαρακτηριστικές κινέζικες θεωρίες όπως « η θεωρία των Αλλαγών » ( Ba Gua Theory ) ή « η θεωρία των πέντε στοιχείων » ( Wu Xing Theory ) πάνω στις οποίες αναπτύχθηκαν πολύ αργότερα συγκεκριμένα « εσωτερικά » συστήματα του Wushu .
Θα πρέπει να σημειώσουμε επιπλέον, ότι στην περίοδο αυτή ανήκει και η λεγόμενη Κλασσική Εποχή ή Εποχή των Εκατό Φιλοσόφων ( 520 π. Χ. – 200 π. Χ. δηλαδή μέχρι και το τέλος της επόμενης Δυναστείας των Qin ). Εδώ έχουμε την εμφάνιση των μεγάλων Δασκάλων :
• Του Lao Tzu ( 6 ος π.Χ. αιώνας ) που έγραψε το « Dao De Jing », το σημαντικότερο κείμενο του κινέζικου Ταοϊσμού,
• Του S u n Tzu ( περίπου 530 π.Χ. ) που έγραψε την « Τέχνη Του Πολέμου »,
• Του Gong Fu Tzu ( 551π. X .- 479π.Χ. ) που έγραψε το « Lun Yi » που τιμάται από τους κινέζους ως ο Υπέρτατος Σοφός και οι ρήσεις του επηρέασαν βαθιά τον λαό της Κίνας από την εποχή του έως τις μέρες μας, και τέλος
• Του Meng Tzu ( 371π. X .- 289π.Χ. ) που τιμάται από τους Κινέζους ως Δεύτερος Σοφός μόνο ως προς τον Κομφούκιο .
Οι θεωρίες τους μπολιάζουν τις θεωρίες της μάχης με μια ιδιαίτερη ηθική και πρακτική φιλοσοφία .
Αναλυτικότερα :
i . Xia Dynasty 21ος π.Χ. – 16 ος π. Χ. αιώνας
• Χρησιμοποιούνται μπρούτζινα όπλα, αντίγραφα των αντίστοιχων πέτρινων και εξειδικεύεται η χρήση τους.
• Ιδρύονται τα πρώτα « σχολεία » σε ορισμένες περιοχές, στα οποία διδάσκονται τεχνικές κυνηγιού και χρήσης των όπλων στις νεώτερες γενεές.
ii. Shang Dynasty 16 ος π.Χ. – 11 ος π.Χ. αιώνας
• H ποικιλία των μπρούτζινων όπλων μεγαλώνει .Εμφάνιση του κυρτού σπαθιού Dao (μεταξύ 16 ου και 12 ου αιώνα).
• Το άρμα με πλήρωμα τριών ανδρών, γίνεται το κυριότερο εργαλείο πολέμου. Το πλήρωμα επανδρώνεται εκτός από τον οδηγό του άρματος από έναν τοξότη και έναν λογχοφόρο.
• Τον 12 ο π.Χ. αιώνα περίπου, ο αυτοκράτορας Wu Yi κατασκευάζει μια ξύλινη ανθρώπινη φιγούρα για εξάσκηση. Ίσως είναι η πρώτη ξύλινη κούκλα για εξάσκηση του Wu s hu .
iii . Western Zhou Dynasty 11οςπ.Χ. αιώνας – 771π.Χ.
– Τον 11 ο π.Χ. αιώνα συντάσσεται το I Ching ( το βιβλίο των αλλαγών ) όπου το Yin και Yang περιγράφονται ως η πηγή όλων των πραγμάτων του σύμπαντος κόσμου. Πολύ αργότερα ( 1880 μ.Χ. ) το Ba Gua Zhang θα βασίσει πάνω στην θεωρία του I Ching τις αρχές της μάχης του .
– Εμφανίζονται τυποποιημένες τεχνικές εξάσκησης για το πεδίο της μάχης με την χρήση αλαβάρδας ( Ge ) και λόγχης (Μ ao ).
– Τεχνικές μάχης παρουσιάζονται με την μορφή χορού συνοδεία μουσικής? είναι το Xiang Wu , που αποτελεί τον πυρήνα της στρατιωτικής εξάσκησης.
– Τα μπρούτζινα όπλα χρησιμοποιούνται ευρέως. Εμφάνιση του ξίφους
( Jian )
– To 773 π. X . εμφανίζεται η θεωρία των πέντε στοιχείων : Wu Xing , που αργότερα ( 1890 μ.Χ.) θα αποτελέσει την βάση του Xing Yi Quan .
– Σίγουρα υπάρχουν πλέον μοντέλα άσκησης για μάχη με γυμνά χέρια.
iv. Eastern Zhou Dynasty 770 π . Χ . – 256 π . Χ .
α) Spring and Autumn Period 770 π.χ. – 476 π.Χ.
– Το 659 π.Χ. η μάχη με γυμνά χέρια μεταξύ δύο ατόμων, το Xiang Bo
( ως πρωτογενής μορφή του San Da ), είναι ήδη διαδεδομένη.
– Το 521 π.Χ. στρατεύματα των Qi , κάνουν επίθεση στον Hua Shi κάνοντας χρήση ξίφους. Αυτή είναι η πρώτη αναφορά για ευρεία χρήση στο πεδίο της μάχης κοντών όπλων. Το μήκος του ξίφους αυτή την εποχή είναι περίπου μισό μέτρο. Το γεγονός αυτό απαιτούσε για την αποτελεσματική χρήση του σπαθιού πολύ περισσότερη εξάσκηση από ότι απαιτούσαν τα μακριά όπλα.
– To 512 π. X . το Βασίλειο του Wu διορίζει ως στρατηγό τον Sun Tzu , o οποίος συντάσσει το κλασσικό κείμενο στρατηγικής Bing Fa ( Στρατηγική και Τακτικές ) γνωστό σήμερα ως « Η Τέχνη του Πολέμου » .
– Το 509 π.Χ. ο Κομφούκιος προτρέπει τον λαό να ασκήσει τις Φιλοσοφικές και τις Πολεμικές Τέχνες. Διδάσκει τους μαθητές του γραφή, μαθηματικά, μουσική, κανόνες συμπεριφοράς, τοξοβολία και αρματοδρομία.
– Γύρω στο 500 π.Χ. επινοείται η τεχνική της ενανθράκωσης του χάλυβα (η κατάλληλη περιεκτικότητα του χάλυβα σε άνθρακα του προσδίδει την απαιτούμενη σκληρότητα. Έτσι χαλύβδινα σπαθιά ( μήκους 38,4 cm περίπου) κάνουν την εμφάνιση τους .Η τεχνογνωσία αυτή προάγει την κατασκευή μακρύτερων σπαθιών πολύ πιο αποτελεσματικών στις επερχόμενες μάχες.
– Σε ορισμένες περιοχές πολλοί άνθρωποι μαθαίνουν και ασκούνται στις τεχνικές ξιφομαχίας .
β ) Warring States Period 476 π . Χ . – 221 π . Χ .
– Σιδερένια όπλα είναι πλέον πιο συνηθισμένα από τα μπρούτζινα.
– Ο Zhuang Zi συγκέντρωσε την πείρα της ξιφομαχίας αυτής της περιόδου σε θεωρία λέγοντας : « Ο καλύτερος ξιφομάχος προσποιείται τον ανίδεο προκειμένου να εξασφαλίσει πλεονεκτήματα έναντι της άμυνας του αντιπάλου και στη συνέχεια αποκτά την υπεροχή επιτιθέμενος μόνο μετά την επίθεση του αντιπάλου του » .
– Οι τεχνικές μάχης με γυμνά χέρια ( Shou Bo ) γνωρίζουν μεγάλη ανάπτυξη.
– Προς το τέλος της περιόδου ιδιαίτερα /προσωπικά στυλ μαχητικών
τεχνικών ήταν διαδεδομένα μεταξύ των καθημερινών ανθρώπων. Το όνομα για τις τεχνικές μάχης αυτήν την περίοδο είναι Ji Ji .
• H ψυχαγωγική αξία του Wu s hu ως θέαμα γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη. Αυτό το είδος ψυχαγωγίας (αλλά και εξάσκησης στις ανάπαυλες του πολέμου) ονομάζονταν Jiao Di ( πάλη ) και δημιουργήθηκε αυτήν ακριβώς την περίοδο.
Με την περίοδο των εμπόλεμων κρατιδίων κλείνουμε το πρώτο μέρος του άρθρου. Στο επόμενο τεύχος θα αναφερθούμε στην περίοδο 221 π.χ. – 960 μ.Χ., εποχή που σηματοδοτεί τον εμπλουτισμό και την ανάπτυξη του αρχαίου Wushu.
Τα σημαντικότερα ιστορικά στοιχεία προέρχονται κυρίως από αγγλικές μεταφράσεις κινέζικων βιβλίων για τις πολεμικές τέχνες, με πιο σημαντική αυτή του καθηγητή Kang Gewu “Spring and Autumn of Chinese Martial Arts”.
Συνοπτική βιβλιογραφία θα δοθεί μαζί με το τελευταίο άρθρο.
